کالیبراسیون

کالیبراسیون در حوزه ی دستگاه های اندازه گیری و آزمایش مسائل مهم زیادی مطرح می شود که آشنایی با این مسائل برای کسانی که در زمینه اندازه گیری فعالیت می کنند، بسیار ضروری است.

کالیبراسیون دستگاه اندازه گیری ابزاری اساسی است که به آن قابلیت ردیابی اندازه گیری تأمین می شود، مشخصات عملکرد دستگاه را تعیین می کند.

در فرآیند کالیبراسیون، دستگاه ها مستقیما با استاندارد های اندازه گیری مقایسه می شوند.

برای کالیبراسیون دستگاه ها سه دلیل اصلی وجود دارد:

1- تأمین خوانده ای با دستگاه که با سایر دستگاه ها سازگار باشد

2- تعیین درستی خوانده دستگاه که به نتایج بدست آمده با دستگاه می توان اعتماد کرد

قابلیت ردیابی

نتیجه ی اندازه گیری در صورتی معتبر است که به استاندارد های اندازه گیری ملی متصل باشد.

این اتصال، قابلیت ردیابی نتیجه ی اندازه گیری نامیده می شود. با کالیبراسیون سیستم های اندازه گیری به قابلیت ردیابی دست می یابیم.

در ادامه در مورد اهمیت قابلیت ردیابی و نحوه ی ایجاد آن با استفاده از کالیبراسیون توضیح خواهیم داد.

به نتیجه اندازه گیری که به استاندارد های ملی و در نهایت به سیستم بین المللی SI قابل ردیابی نباشد، نمی توان اعتماد کرد.

کالیبراسیون مجموعه عملیاتی است که تحت شرایط مشخص بین خوانده ی دستگاه اندازه گیری و مقدار استاندارد اندازه گیری ارتباط برقرار می کند.

قابلیت ردیابی، الزامی حیاتی برای فرآیند کالیبراسیون است.

قابلیت ردیابی، ویژگی نتیجه ی اندازه گیری با مقدار استاندارد است که به وسیله ی آن به مرجعی معین، معمولا استاندارد های ملی یا بین المللی، از طریق زنجیره ای پیوسته از مقایسه ها که هرکدام عدم قطعیت مشخصی دارند، مرتبط می شود.

اندازه گیریی که این الزام را برآورده می کند، اندازه گیری قابل ردیابی و زنجیره پیوسته از مقایسه ها، زنجیره قابلیت ردیابی نامیده می شود.

نتایج کالیبراسیون ها در گواهینامه ثبت می شوند.

بنابراین، گواهینامه قابل ردیابی، مدرکی برای برقرار بودن قابلیت ردیابی است.

اعتبار نتایج اندازه گیری های انجام شده توسط دستگاه های اندازه گیری به خودی خود بدست نمی آید این اعتبار مرهون فرآیند کالیبراسیون دستگاه هاست.

کالیبراسیون فرآیندی است که به وسیله آن درستی استانداردهای اندازه گیری ملی به دستگاه های مورد استفاده در تجارت، صنعت آزمایشگاه ها منتقل می شود.

چون استانداردهای ملی نماینده ی SI هستند، زنجیره ی قابلیت ردیابی پیوسته دو نهاد را به هم متصل می کند که در یک انتها SI و در انتهای دیگر استفاده کننده نهایی نتیجه ی اندازه گیری قرار دارد.

در نتیجه، قابلیت سیستمی است برای انتقال واحدهای SI از نقطه ی تعریف به استفاده کننده نهایی.

شرط لازم نه کافی برای بدست آوردن اندازه گیریهای قابل اعتماد، کالیبراسیون سیستم اندازه گیری است.

دستگاه های اندازه گیری قابل ردیابی جزء مهمی از سیستم اندازه گیری است، اما باید با نیروی انسانی آموزش دیده و ماهر، روشهای اندازه گیری معتبر و محیط کنترل شده تکمیل شد.

معرفی و تحقق آزمایشگاهی واحدهای SI به عنوان استانداردهای ملی اندازه گیری اولین مرحله ی برقراری قابلیت ردیابی است.

این کار وظیفه ی قانونی آزمایشگاه های مترولوژی ملی است.

انتقال واحدهای SI به استفاده کننده هایی با طی مراحل ذیل انجام می شود:

1. ایجاد سیستم اندازه گیری ملی دارای برنامه کالیبراسیون
2. استفاده از استانداردهای ذاتی تحقق یافته براساس دستورالعمل های استاندارد
3. استفاده از مواد مرجع استاندارد

برنامه کالیبراسیون دارای ویژگی های مهم ذیل است :

– زنجیره ی قابلیت ردیابی نباید قطع شود.

– استاندارد واحدهای SI دارای عدم قطعیت بسیار کمی است.

با پایین رفتن از زنجیره ی قابلیت ردیابی، مقداری خطا در خلال فرآیند انتقال و در هر مرحله از آن وارد سیستم می شود.

در نتیجه، با پایین رفتن از زنجیره ی قابلیت ردیابی عدم قطعیت افزایش می یابد.

– در این برنامه، هر استفاده کننده ای نیاز به قابلیت ردیابی مستقیم ندارد.

قابلیت ردیابی مستقیم برای هر استفاده کننده ای نه مطلوب است و نه عملی. هر استفاده کننده ای به درستی متفاوتی برای کاربرد مورد نظر خود نیاز دارد.

بسته به درستی مورد نیاز، استفاده کننده می تواند خدمات آزمایشگاه کالیبراسیون Calibration هر رده ای را انتخاب کند.

اعتبار دهی آزمایشگاه های کالیبراسیون

آزمایشگاه کالیبراسیون اعتباردهی شده نقش مهمی در برقراری قابلیت ردیابی نتایج اندازه گیری ایفا می کند. این آزمایشگاه بخشی از سیستم اندازه گیری ملی اند.

تصدیق یا تأیید رسمی صلاحیت سازمان یا شخصی که فعالیتی مشخص انجام می دهد، اعتباردهی نامیده می شود.

از دیدگاه آزمایشگاه، اعتباردهی تصدیق رسمی این مطلب است که آزمایشگاه توانایی، صلاحیت و اعتبار خود را برای انجام کاری که ادعا کرده به اثبات رسانیده است.

اعتبار دهی تصدیق رسمی صلاحیت فنی آزمایشگاه های آزمون و کالیبراسیون است، این کار وظیفه ی سازمان های اعتباردهی است.

سازمانهای اعتباردهی آزمایشگاه تقریبا در تمام کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه فعالیت می کنند.

در کشور انگلیس، سازمان اعتبار دهی بریتانیا (UKAS) وظیفه ی اعتباردهی آزمایشگاه های کالیبراسیون و آزمون را برعهده دارد.

در آلمان، سازمان های اعتباردهی آلمان (DKD) عهده دار اعتباردهی آزمایشگاه های کالیبراسیون و آزمون است.

در کشور ایران، عهده دار اعتباردهی آزمایشگاه های آزمون و کالیبراسیون مؤسسه استاندارد ملی و تحقیقات صنعتی ایران است.

در این ارزیابی، سیستم کیفیت و صلاحیت فنی آزمایشگاه مورد بررسی قرار می گیرد.

فرآیند ارزیابی شامل بررسی و رسیدگی به عوامل ذیل است :

– صلاحیت فنی پرسنل، سرپرستها و مدیران آزمایشگاه

– فعالیتهای کیفی

– قابلیت های فنی تجهیزات و امکانات

– شرایط محلی

– دستورالعملهای آزمون و اندازه گیری استفاده شده

– نتایج مقایسه ی بین آزمایشگاهی و آزمون مهارت

– قابلیت ردیابی نتایج اندازه گیری

– استقلال، بی طرفی و تمامیت آزمایشگاه

اگر ارزیابی راضی کننده باشد، سازمان اعتباردهی آزمایشگاه، گواهی تأیید صلاحیت آزمایشگاه آزمون یا کالیبراسیون را صادر می کند.

در این گواهی گستره ی کاری که آزمایشگاه برای آن اعتبار دهی شده تعریف می شود.

چون قابلیت ردیابی اندازه گیریها الزامی حیاتی برای اعتباردهی است، گواهینامه یک آزمایشگاه اعتباردهی شده، تضمینی برای قابلیت ردیابی است.